1943 मध्ये, सिंगापूरमध्ये दुसरे महायुद्ध सुरू होते. जपानी सैन्याने ब्रिटिशांना सिंगापूरमधून बाहेर हाकलले. नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या आझाद हिंद सेनेने ब्रिटिश राजवटीला युद्ध पुकारले आणि आझाद हिंद सरकारची स्थापना केली.
सिंगापूरमधील चेटियार समुदाय, जो मुख्य वित्तपुरवठादार होता, त्यांनी नेताजींना निधी संकलन कार्यक्रमासाठी आमंत्रित केले. परंतु नेताजींनी सुरुवातीला निमंत्रण नाकारले कारण ते जाती-धर्म भेदभाव असलेल्या मंदिरात जाण्यास तयार नव्हते. ते मानत होते की धर्म आणि राज्य यांचे मुद्दे वेगळे असायला हवेत. पुजाऱ्यांनी स्पष्ट केले की हा कार्यक्रम धर्मासाठी नसून राष्ट्रवादी आहे. शेवटी, नेताजींनी निमंत्रण स्वीकारले आणि मंदिरात प्रवेश केला. त्यांच्या सोबत अबिद हसन आणि जमान कियानी हे वरिष्ठ अधिकारी होते, ज्यांनी धार्मिक एकतेचा संदेश दिला.
या घटनेनंतर राष्ट्रगीत “जन गण मन” चे महत्त्व समजावून सांगितले गेले. गुरुदेव रवींद्रनाथ टागोर यांनी हे गीत लिहिले होते. मूळत: “भारत भाग्य विधाता” नावाचे हे गीत पहिल्यांदा 27 डिसेंबर 1911 रोजी कोलकात्यातील काँग्रेस अधिवेशनात गायले गेले.
1912 मध्ये ब्रिटिशांनी शांतिनिकेतनला सरकारी अधिकाऱ्यांच्या शिक्षणासाठी अयोग्य ठरवले, कारण त्यांना भीती होती की तिथून बंडखोर विचार येतील. टागोर यांच्या गीताने भारतीयांमध्ये बंडखोरीची आणि एकतेची भावना निर्माण केली. टागोर यांच्या गीताने भारताच्या भूगोलाचा आणि धार्मिक एकतेचा वर्णन केले. त्यांनी भारतमातेला एकता आणणारी आध्यात्मिक शक्ती म्हणून चित्रित केले.
टागोर यांचे गीत धर्म आणि राष्ट्रवादाच्या पलीकडील एकतेचे प्रतीक बनले. 1937 मध्ये “वंदे मातरम” या राष्ट्रगीताच्या वादाविषयी नेताजींनी टागोर यांना सल्ला विचारला तेव्हा टागोर म्हणाले की फक्त पहिला श्लोक राष्ट्रीय गीतात गावा कारण त्यात धार्मिकता नव्हती. यामुळे स्वातंत्र्य चळवळीत समावेशकता आणि एकतेचे महत्त्व अधोरेखित झाले.
नेताजी बोस यांच्या आझाद हिंद सेनेमध्ये सर्व धर्मांचे लोक होते आणि त्यांनी समानतेचा प्रचार केला. नेताजींनी 1942 मध्ये टागोर यांचे गीत आझाद हिंद सेनेचे राष्ट्रगीत म्हणून निवडले. कॅप्टन रामसिंग यांच्या ऑर्केस्ट्राने संगीत दिले आणि कॅप्टन अबिद हसन यांनी हे गीत सोप्या हिंदुस्तानी भाषेत भाषांतर केले. हे गीत क्रांतिकारी भावना आणि एकता दर्शवते.
1947 मध्ये स्वातंत्र्यानंतर पंडित नेहरू यांनी आपल्या मध्यरात्रीच्या भाषणानंतर “जन गण मन” गायले. 1948 मध्ये त्यांनी हे राष्ट्रगीत म्हणून प्रस्तावित केले आणि 24 जानेवारी 1950 रोजी हे अधिकृत राष्ट्रगीत बनले.
या कहाणीत राष्ट्रगीतातील आत्मपरीक्षण, समानता आणि एकतेच्या मूल्यांचा उल्लेख आहे. टागोर यांच्या समावेशक मानवतावादाचे आणि त्यांच्या आत्मपरीक्षणाचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. राष्ट्रगीताचे अर्थ आणि उद्देश समजून घेणे, ऐतिहासिक संघर्ष आणि सध्याच्या आव्हानांचा विचार करणे आवश्यक आहे. नेताजी बोस आणि आझाद हिंद सेनेने त्यांच्या शेवटच्या श्वासापर्यंत ध्वज आणि राष्ट्रगीत जपले कारण त्यांना माहित होते की एक दिवस भारत स्वतंत्र होईल.
जेव्हा कधी राष्ट्रगीत ऐकाल किंवा गाल तेव्हा या कहाणीचा आणि या राष्ट्रगीताच्या अर्थाचा विचार नक्की करा.
जय हिंद !